فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی ایران
سال نهم شماره 2 (پیاپی 34، بهار 1396)

حفظ و ارتقاءهمبستگی نقش بسیار مهمی در جهت دهی و بهره برداری از تمامی ظرفیت نظام اجتماعی در فرایند توسعه دارد. برغم این مهم جوامع در فرایند توسعه با چه چالش های بسیاری روبرو می شوند که هر یک تهدیدی جدی برای همگرایی و انسجام جامعه است. سوال اصلی اینست که چه عللی انسجام اجتماعی در فرایند توسعه را به چالش می کشد و چگونه می توان انسجام در فرایند توسعه را حفظ کرد. با استفاده از روش تماتیک، متون و برنامه های توسعه ملی، گزارش های تدوین شده توسط سازمان های بین المللی در دوره های متفاوت همچنین مباحث نظری توسعه، تحلیل شده و تلاش شده تا با شناسایی تم های اصلی و روابط بین آنها، مدل داینامیک حفظ انسجام در فرایند توسعه ترسیم شود. تم های اصلی ارتقای انسجام داینامیک جامعه در فرایند توسعه بر مبنای مدل پارادیمی استراس در چهار مقوله اصلی بازنگری استراتژی برنامه ریزی توسعه، کنترل پیامدها در فرایند توسعه، بازتعریف عوامل مرتبط با کارگزاران توسعه و نهایتا مقوله های زمینه ای صورت بندی شده است.

استدلال مقاله این است که امر توسعه به صورت تک بعدی و تک سویه نیست و همچنین توزیع متوازن و برابر منابع و امکانات برآمده و محصول توسعه، رابطه مستقیم و معنی داری با توسعه یافتگی اجتماعی و اقتصادی دارد که به همین منظور با محوریت این گزاره، سعی شده تحلیلی از وضعیت شاخص های اجتماعی و اقتصادی توسعه متاثر از عنصر بیرونی و بین المللی پساتحریم ارائه شود. روش تحقیق کتابخانه ای و پیمایش و به منظور جمع آوری داده ها و اطلاعات مورد نیاز از تکنیک و ایزار فیش برداری نظری و تحلیل مضمون و پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است و جامعه آماری پژوهش کلیه اعضاء هیات علمی و کارشناسان و دست اندرکاران اقتصادی و اجتماعی دانشگاه تهران بوده که با استفاده از فرمول کوکران حجم جامعه آماری پژوهش 98 نمونه در نظر گرفته شد و با نمونه گیری خوشه ایداده ها و اطلاعات لازم از این نمونه ها گردآوری شد. یافته های تحقیق نشان داد که وضعیت ابعاد و مولفه های اجتماعی و اقتصادی توسعه (وضعیت فقر، وضعیت آموزش، وضعیت تورم، امنیت، اشتغال، واردات، صادرات، مصرف و وضعیت سرمایه گذاری) در دوران قبل و پس از تحریم به طور معنی داری متفاوت اند، به صورتی که نتیجه نهایی تحقیق حاکی از آن است که نه تنها توسعه اجتماعی و اقتصادی ایران پس از تحریم روند نزولی و کاهشی نداشته، بلکه در بسیاری از ابعاد و مولفه های اجتماعی و اقتصادی توسعه از جمله امنیت، آموزش، صادرات، پس انداز و سرمایه گذاری، رشد و ارتقا نیز وجود داشته است و از سوی دیگر وضعیت فقر و تورم نیز کاهش یافته است.

نشاط (شاد کامی) یکی از خلقیات اساسی در زندگی فرد است و نقش مهمی در چارچوب حیات روانی و اجتماعی او بازی می کند. نشاط عبارت از چگونگی داوری فرد درباره نحوه گذران زندگی است، این نوع داوری فرد درباره نحوه گذران زندگی است. این نوع داوری متاثر از ادراکات شخصی فرد و تجربه احساسات و عواطف مثبت است که بر سبک تبیین، قضاوت و تصمیم گیری او اثر می گذارد که در این تحقیق که به روش پیمایش با ابزار پرسشنامه صورت گرفت، تاثیر متغیرهای مستقل جنسیت، تاهل، سن، توسعه فرهنگی اجتماعی پیام نور اردبیل، پایگاه اجتماعی بر متغیر وابسته نشاط اجتماعی در جامعه دانشجویان بررسی شد و در این میان سن، جنسیت، پایگاه اقتصادی اجتماعی، عملکرد فرهنگی، عملکرد اجتماعی از شدت رابطه مستقیم بالایی با نشاط اجتماعی دانشجویان داشت. هم چنین تاهل نیز دارای عدم رابطه معنی دار با متغیر نشاط اجتماعی دانشجویان داشت و با توجه به آزمون رگرسیون ضریب تعیین رگرسیون برابر 344/0=R2 می باشد، یعنی می توان با میزان 344/0 به پیش بینی و همچنین تبیین متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل پرداخت.

سرمایه اجتماعی به عنوان سازه یا مفهومی پیچیده و چند وجهی، دارای گونه ها، سطوح، جنبه های عینی و ذهنی، عوامل، پیامدها و ویژگی هایی است که در دیدگاه های نظری و منابع تجربی، آن چنان که باید و شاید، تصریح نشده اند. این مفهوم هر چند در متون جامعه شناسی به موضوعی فراگیر تبدیل شده است؛ ولی درحوزه اقتصاد توجه کمتری به آن صورت گرفته است. در این مقاله سعی داریم با مرور منابع در دسترس، نتایجی را که محققان در حوزه اقتصاد در رابطه با تاثیرات اقتصادی سرمایه اجتماعی به دست آورده اند؛ بررسی کرده و رابطه سرمایه اجتماعی را با توسعه در ایران نشان دهیم. عامترین نتیجه ای که از مرور ادبیات سرمایه اجتماعی در ایران بدست می آید؛ عدم توافق و اجماع محققان بر روی شاخص های سرمایه اجتماعی در ایران است. این محققان از معرف های متعدد و متضادی برای سنجش سرمایه اجتماعی استفاده نموده اند. نتایج تحقیق نشان داد که نه تنها رابطه مثبتی بین توسعه و سرمایه اجتماعی در ایران وجود ندارد؛ بلکه این رابطه منفی است. این رابطه به ماهیت فرایند توسعه در ایران برمی گردد؛ زیرا توسعه در ایران دولتی بوده و تحت تاثیر حوزه اقتصاد قرار ندارد.

احساس احجاف احساسی است که از برآورده نشدن توقعات و خواستهای فرد یا افراد یک جامعه نشات می گیرد آنطورکه افراد آن ها را حق مسلم و مشروع خود می دانند و برآنند که آن حق یا حقوق به دست فرد ،گروه و یا سازمانی به ناحق از آنها سلب شده است.احساس اجحاف یکی از عوامل اساسی بود که انقلاب سال 1357 را رقم زد. انتظار ملت ایران از نظام استقرار یافته پس از انقلاب انجام اقداماتی جدی در جهت از میان برداشتن این احساس بود. مطالعات نشان می دهد که این احساس همچنان در اذهان اکثریت افراد جامعه باقی مانده و به تبع آن بی توجهی به مسئولیت های اجتماعی نیز پدیدار گشته است. هدف از نگارش این مقاله تحلیل و تبیین جامعه شناختی چرایی و چگونگی استمرار احساس اجحاف و کم توجهی به مسئولیت های اجتماعی در جامعه ایران پس از انقلاب 1357 تا 1394 می باشد. روش بکار رفته در این مقاله اسنادی و تکینک مورد استفاده تحلیل محتوی است.رویکرد مقاله برگرفته از یک رویکرد بومی که متعلق به سیف اله سیف الهی است بنا نهاده شده است. این رویکرد شکل گیری مسائل اجتماعی ایران را به دلیل رابطه ساختاری بین این مسائل با عناصر و مولفه های بنیادین آن که شامل عناصر:جغرافیایی –اقلیمی،معیشتی-اقتصادی،قومی-جمعیتی،فرهنگی و مدیریتی-سیاسی است می داند.و برآن است که تضاد درونی بین این عناصر به همراه فشار عوامل بیرونی موجب پیدایش این مساله اجتماعی شده است. یافته های به دست آمده حاکی از آن است که احساس اجحاف و کم توجهی به مسئولیت های اجتماعی حاصل شرایطی عینی و واقعی جامعه است .عدم وجود تعادل و توازن بین عناصر و مولفه های مذکور از یک سو و عدم شکل گیری یک نوع مدیریت افقی و مبتنی بر مشارکت جمعی که قادر به از میان برداشتن این تضاد درونی و ایجاد تعادل در درون سیستم نماید از سوی دیگر به عنوان عوامل شکل گیری این مساله شناسایی شدند. توجه جدی به موقعیت جغرافیایی و اقلیمی مناطق مختلف و میزان بهره مندی آنان بر اساس شاخص های توسعه یافتگی و لحاظ نمودن آن در تخصیص بودجه و جایگزین نمودن این شیوه تخصیص به جای شیوه متداول؛ اولویت بخشی به خواستهای مردم و حرکت به سوی مدیریت سیاسی مبتنی بر مشارکت برابر و حداکثری تمامی گروه هاو اقلیت های قومی فارغ از نوع وابستگی دینی و مذهبی(پلورالیسم) و تصمیم گیری های سیاسی،اقتصادی اجتماعی وفرهنگی مبتنی بر پژوهش های علمی به جای تصمیم گیری های مبتنی بر ایدئولوژی از جمله راهکارهای از میان برداشتن این مساله و سایر مسائل اجتماعی ایران در این مقاله پیشنهاد شده است.

هدف اصلی این تحقیق بررسی میزان توسعه یافتگی با تاکید بر توسعه اجتماعی در جامعه شهری خمین می باشد. با توجه به چارچوب نظری ارائه شده در این تحقیق، توسعه اجتماعی در پنج بعد مشارکت اجتماعی، عدالت اجتماعی، کیفیت زندگی، امنیت اجتماعی و اخلاق توسعه اجتماعی موردسنجش و اندازه گیری قرار گرفت. روش این تحقیق اسنادی پیمایشی بوده است. جامعه آماری این تحقیق شهروندان خمین می باشند که به روش نمونه گیری طبقه ای تعداد 382 نفر به عنوان نمونه انتخاب شده اند. ابعاد مختلف توسعه اجتماعی در این تحقیق با استفاده از ابزار پرسشنامه محقق ساخته و در مقیاس لیکرت موردسنجش و اندازه گیری قرار گرفته اند. اعتبار این ابزار اندازه گیری به روش اعتبار صوری و پایایی آن به روش آلفای کرونباخ برابر با 93/0 به دست آمده است. داده های آماری به دست آمده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. نتایج نشان می دهد که وضعیت توسعه اجتماعی در شهر خمین در ابعاد مشارکت اجتماعی، امنیت اجتماعی و اخلاق توسعه اجتماعی مناسب بود اما در مورد ابعاد عدالت اجتماعی و کیفیت زندگی، توسعه در سطح مطلوبی ارزیابی نشد.

این مقاله به ارتباط ورزش فوتبال با برخی پدیده های فرهنگی و مسائل اجتماعی در جامعه ایرانی می پردازد. هدف محقق، ارزیابی نقش، کارکرد و جایگاه این ورزش در جامعه مذکور است. از نظر روش شناختی، این بررسی مبتنی بر تحلیل نظری فواید ضروری ورزش فوتبال در جامعه ایرانی است. بدین سان دو روش کتابخانه ای و اسنادی راهگشای جمع آوری داده های تحقیق حاضر گشته اند. نتیجه آنکه جذب اقوام در جامعه ملی به واسطه ورزش فوتبال و شرکت دادن بانوان در حوزه های عمومی جامعه از کارکردهای هویت ساز آن است. این ورزش، محلی برای تجلی و ظهور رفتارها و خشونت هایی است که به طور معمول مجاز شمرده نمی شوند. فوتبال، ارزان، ساده، مهیج و تفریحی مفرح نزد مردم است. از این منظر، کارکردی آموزشی برای یاد دادن قواعد زندگی اجتماعی و شیوه های سازگاری با جامعه و مرزبندی های مرسوم یافته است.

بحران فراگیر مالی 1929 امریکا از طریق کاهش یافتن تولیدات صنعتی در کشورهای پیشرفته به عنوان تولیدکنندگان اصلی و نتیجه آن کاهش تقاضای کشورهای سرمایه داری جهت مواد اولیه، به جوامع توسعه نیافته انتقال یافت و وقوع این بحران در ایران نیز دولت و مجلس را به سمت اجرای سیاستهایی برای مقابله با آن سوق داد. با این وصف، مساله تحقیق حاضر این پرسش است که بحران مذکور چگونه باعث توسعه اقتصاد دولتی در ایران عصر پهلوی اول شد؟ روش تحقیق در این مقاله، مطالعه اسنادی با تاکید بر تحلیل کیفی داده های آماری و اسناد گردآوری شده از متغیرهای اقتصادی ایران در دوران بحران مورد نظر است. نتیجه حاصل از پژوهش حاضر، بیانگر آن است که حکومت پهلوی اول برای گذار از بحران مالی 1929میلادی، با تصویب قوانین انحصاری، در راستای نظارت کامل بر امور اقتصادی و درآمدزایی، باعث تقویت اقتصاد دولتی در ایران شد.